Τι είναι η ακτινική υπερκεράτωση;

Η Ακτινική Υπερκεράτωση (ΑΚ) είναι μια λεπιδώδης ή καλυπτόμενη με κρούστες βλάβη. Συνηθέστερα εμφανίζεται στο φαλακρό της κεφαλής, πρόσωπο, αυτιά, χείλη, στα χέρια και στους βραχίονες, ώμους, λαιμό και όποιες άλλες περιοχές του σώματος εκτίθενται συχνά στον ήλιο¹. Η αίσθηση που αφήνει είναι αυτή του γυαλόχαρτου. Η αθροιστική, χρόνια έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία που μπορεί να οφείλεται σε εξωτερική εργασία ή υπαίθριες ασχολίες σχετίζεται με υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης AK και ακανθοκυτταρικού καρκινώματος (SCC)^2-5.

Η Ακτινική Υπερκεράτωση θεωρείται προκαρκινικό στάδιο. Περίπου το 10% των βλαβών αυτών μπορεί να εξελιχθεί σε ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα (SCC), παρόλο που στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι καλοήθεις¹. Οι άνθρωποι που θα εμφανίσουν ΑΚ, θα συνεχίζουν να εμφανίζουν σε όλη τους τη ζωή! Γι αυτόν ακριβώς το λόγο επιβάλλεται η έγκαιρη θεραπεία τους από κάποιον Δερματολόγο^6-7.

Επίπτωση της ΑΚ

Η επίπτωση είναι ελαφρώς πιο υψηλή στους άνδρες, διότι εκείνοι τείνουν να περνούν περισσότερο χρόνο στον ήλιο λόγω εργασιών και εξωτερικών δραστηριοτήτων και να χρησιμοποιούν λιγότερο αντηλιακή προστασία από τις γυναίκες. Υπολογίζεται πως το 11-25% των ανθρώπων άνω των 40 ετών στο Βόρειο Ημισφαίριο θα αναπτύξουν ΑΚ κάποια στιγμή στη ζωή τους⁸.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;

• Οι άνθρωποι με ανοιχτόχρωμο δέρμα και με ξανθά ή κόκκινα μαλλιά
• Άνθρωποι που εκτίθενται περισσότερο στην ηλιακή ακτινοβολία λόγω εργασιών ή εξωτερικών δραστηριοτήτων (σπορ)
• Άνθρωποι με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα λόγω παθολογικού αιτίου ή κατανάλωσης κάποιων φαρμακευτικών ουσιών
• Άνθρωποι στο Βόρειο Ημισφαίριο άνω των 40 ετών⁹

 Οι Αφροαμερικανοί, οι Ισπανοί, οι Ασιάτες και γενικά οι άνθρωποι με σκουρότερο δέρμα δεν είναι τόσο επιρρεπείς όσο οι Καυκάσιοι¹. 

Πώς αναγνωρίζουμε τις ΑΚ;

Οι ΑΚ μπορεί να εμφανιστούν παροδικά και να εξαφανιστούν. Επανεμφανίζονται σε λίγες εβδομάδες, ιδίως όταν εκτιθέμεθα στην ηλιακή ακτινοβολία χωρίς αντηλιακή προστασία. Οι περισσότεροι άνθρωποι με ΑΚ δεν έχουν συμπτώματα, απλώς παρατηρούν κάποιες αλλαγές στο δέρμα τους, όπως για παράδειγμα⁹:

• Τραχεία αίσθηση στο δέρμα χωρίς πάντοτε να είναι οπτικά διακριτή
• Τραχεία αίσθηση σε κάποιο δερματικό εξόγκωμα, επίπονο όταν τρίβεται
• Κνησμός ή αίσθημα καύσου
• Μόνιμα ξηρά χείλη

Στις εικόνες παρακάτω παρατηρούμε χαρακτηριστικές ΑΚ:

Ας έχουμε επίσης υπόψη μας ότι οι ΑΚ περιβάλλονται από φωτο-κατεστραμμένο δέρμα, το οποίο εμφανίζει σημεία με υποκλινικές γενετικές μεταβολές. Αυτές οι μεταβολές δεν είναι πάντα οπτικά ορατές. Οι ορατές όσο και οι μη ορατές βλάβες αποτελούν το λεγόμενο «πεδίο καρκινομάτωσης»¹¹.

Τι προκαλεί τις AK;

Η χρόνια έκθεση στον ήλιο είναι η αιτία για όλες σχεδόν τις Ακτινικές Υπερκερατώσεις. Η βλάβη από ηλιακή ακτινοβολία, είναι συσσωρευτική, έτσι, ακόμα και ένα μικρό χρονικό διάστημα έκθεσης στον ήλιο, προστίθεται στη διάρκεια της ζωής μας. Συνεπώς, οι άνθρωποι που εκτίθενται στην ηλιακή ακτινοβολία χωρίς προστασία, κάνοντας ηλιοθεραπεία για πολλή ώρα ή χρησιμοποιώντας ακόμη και λάμπες μαυρίσματος κινδυνεύουν πολύ περισσότερο να αναπτύξουν ΑΚ^1,9. Οι πιο ηλικιωμένοι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν ακτινικές υπερκερατώσεις. Όταν είμαστε νεότεροι, ο οργανισμός μας μπορεί ευκολότερα να αντιμετωπίσει τις βλάβες, οι οποίες συσσωρεύονται με το χρόνο. Επιπλέον οι ειδικοί πιστεύουν ότι σχεδόν όλοι όσοι είναι πάνω από 80 ετών, έχουν ακτινικές υπερκερατώσεις. Επίσης παθήσεις ή καταστάσεις που εξασθενούν το ανοσοποιητικό σύστημα πχ χημειοθεραπεία, HIV, μεταμόσχευση οργάνων καθιστούν τον οργανισμό αδύναμο να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της χρόνιας έκθεσης στον ήλιο με αποτέλεσμα την ανάπτυξη ΑΚ^12,13.

Διάγνωση και θεραπευτικές επιλογές

Γιατί είναι σημαντικό να αντιμετωπίζουμε τις ΑΚ;

Οι προκαρκινικοί δερματικοί όγκοι μπορεί να φαίνονται αθώοι, δεν είναι όμως όλοι καλοήθεις. Ωστόσο δεν υπάρχει τρόπος να μάθουμε ποια ΑΚ θα εξελιχθεί ή όχι σε ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα. Ο Δερματολόγος ψηλαφώντας και εξετάζοντας προσεκτικά μπορεί να καταλήξει στην ενδεδειγμένη αντιμετώπιση των ΑΚ. Ενδέχεται να ζητήσει και βιοψία προκειμένου να καταλήψει στη σωστή διάγνωση. Πρόκειται για μια απλή διαδικασία που εκτελείται στο ιατρείο του Δερματολόγου με τοπική αναισθησία. Ας μην ξεχνάμε πως όταν οι ΑΚ διαγιγνώσκονται και αντιμετωπίζονται έγκαιρα, πολύ σπάνια καταλήγουν σε ακανθοκυτταρικά καρκινώματα^1,9.

Όταν οι ΑΚ διαγιγνώσκονται και αντιμετωπίζονται έγκαιρα, πολύ σπάνια καταλήγουν σε ακανθοκυτταρικά καρκινώματα

Θεραπευτικές επιλογές

Ποια θα μπορούσε να είναι η ιδανική θεραπεία για τις ΑΚ; Οπωσδήποτε μια θεραπεία με αυξημένη αποτελεσματικότητα, με τις λιγότερες και ηπιότερες ανεπιθύμητες ενέργειες, με το καλύτερο δυνατό κοσμητικό αποτέλεσμα και με πρακτικό σχήμα χορήγησης. Θα θέλαμε μια θεραπεία σύντομη σε διάρκεια και πάνω απ όλα ασφαλή.

Είμαστε ευτυχείς να έχουμε στη φαρέτρα μας σήμερα αρκετές αποτελεσματικές θεραπείες που εφαρμόζουμε απευθείας στη δερματική βλάβη, όπως κρέμες ή διαλύματα ή θεραπευτικές διαδικασίες όπως η κρυοχειρουργική, η χημική απολέπιση, το laser ή συνδυασμός κάποιων από τα παραπάνω. Κάποιες από τις κρέμες ή τα διαλύματα μπορούμε να τα εφαρμόσουμε μόνοι μας στο σπίτι, ενώ τις διαδικασίες τις εκτελεί ο Δερματολόγος στο ιατρείο του ή σε χώρο εξοπλισμένο με τα κατάλληλα μηχανήματα^1,9.

Τοπικές θεραπείες^12,14-23

• Δικλοφενάκη (Diclofenac sodium gel): Πρόκειται για ένα μη λιπαρό gel που εφαρμόζεται τοπικά στις ΑΚ του δέρματος 2 φορές την ημέρα για 2-3 μήνες. Η αντηλιακή προστασία είναι επιβεβλημένη καθόλη τη διάρκεια της θεραπείας.
• Ιμικουϊμόδη (Imiquimod cream): Η κρέμα αυτή διεγείρει το ανοσοποιητικό μας σύστημα παράγοντας ιντερφερόνη, η οποία καταστρέφει τα καρκινικά και προκαρκινικά κύτταρα. Οδηγίες για την εφαρμογή της λαμβάνονται από τον Δερματολόγο, καθώς η θεραπεία με ιμικουϊμόδη εξατομικεύεται. Πάντως εφαρμόζεται για αρκετές εβδομάδες και κατά τη θεραπεία ενδέχεται να παρατηρηθεί ερυθρότητα.
• Ingenol mebutate gel: Πρόκειται για χημειοθεραπευτικό gel που διεγείρει ταυτόχρονα το ανοσποιητικό σύστημα. Εφαρμόζεται για 3 συνεχόμενες ημέρες. Προκαλεί αιφνίδια ερυθρότητα και πρήξιμο στις υπό θεραπεία βλάβες.
• Μethyl aminolevulinate cream (MAL): Η κρέμα αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί με δύο τρόπους: Ο ένας είναι με τη χρήση φυσικού φωτός (φωτός ημέρας). Μετά από την τοπική της εφαρμογή και τη 2ωρη έκθεση στο φως της ημέρας, η κρέμα μαζί με το οξυγόνο δημιουργούν ένα σταθερό φωτο-τοξικό αποτέλεσμα στις υπο βλάβη περιοχές. Αυτή η φωτοδυναμική θεραπεία με φυσικό φως είναι εφικτή όλη τη διάρκεια του χρόνου στην νότια Ευρώπη, όπου το φως είναι επαρκές για πολλές ώρες κατά τη διάρκεια της ημέρας και πολύ λιγότερη η συννεφιά και ο βροχερός καιρός. Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί η συγκεκριμένη κρέμα είναι μέσω φωτοδυναμικής θεραπείας με τη χρήση ερυθρού φωτός λάμπας (βλ. παρακάτω θεραπευτικές διαδικασίες). Στην περίπτωση αυτή η τεχνητή πηγή φωτός υποκαθιστά το φως της ημέρας και η κρέμα λειτουργεί ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Η κλινική αποτελεσματικότητα των δύο μεθόδων είναι παρόμοια.

Θεραπευτικές διαδικασίες^14-23

• Κρυοθεραπεία: Ο Δερματολόγος με τη βοήθεια ειδικής συσκευής ψύχει τις ΑΚ με υγρό άζωτο. Οι βλάβες σταδιακά συρρικνώνονται ή εμφανίζουν κρούστα και πέφτουν. Πρόκειται για μια απλή σχετικά διαδικασία που σε μερικούς ανθρώπους ενδέχεται να αφήσει πιθανότατα μόνιμες άχρωμες κηλίδες. 
• Χημική απολέπιση: Πρόκειται για χημικό peeling που όμως εφαρμόζεται από τον Δερματολόγο. Ουσιαστικά καταστρέφει τις πρώτες στοιβάδες της επιδερμίδας. Το δέρμα ερεθίζεται και φλεγμαίνει, αλλά όταν η φλεγμονή παρέλθει, το δέρμα ξαναδημιουργείται υγιές.
• Χειρουργική αφαίρεση (laser): Όπως περίπου συμβαίνει και στη χημική απολέπιση το laser καταστρέφει τις πρώτες στοιβάδες της επιδερμίδας. Ερεθισμός και φλεγμονή δημιουργούνται και σ αυτή την περίπτωση, ενδείκνυται όμως για ΑΚ σε στενές και μικρές περιοχές, όπου το laser μπορεί να στοχεύσει καλύτερα στη βλάβη.
• Φωτοδυναμική θεραπεία: Στη διαδικασία αυτή χρησιμοποιούνται μόνο λάμπες εξοπλισμένες με τα απαραίτητα φίλτρα ή/και κάτοπτρα αντανάκλασης προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν την έκθεση στη θερμότητα, το κυανό φως και την υπεριώδη ακτινοβολία (UV). Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι χορηγείται η σωστή δόση φωτός. Για τη χρήση της λάμπας είναι απαραίτητη η εφαρμογή μιας κρέμας (βλ. παραπάνω Μethyl aminolevulinate cream) που ενεργοποιείται από το ερυθρό φως της λάμπας με στόχο τον θάνατο των δερματικών κυττάρων στην περιοχή της βλάβης και μόνο.

Ας έχουμε τέλος υπόψη μας ότι ο Δερματολόγος μπορεί να προτείνει το συνδυασμό κάποιων από τις παραπάνω θεραπείες. Έτσι μπορούμε να επιτύχουμε καλύτερα και γρηγορότερα αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση, η συνέπεια και συμμόρφωση στις οδηγίες του Δερματολόγου εγγυάται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα των θεραπειών που θα ακολουθήσουμε!

Πρακτικές συμβουλές και μηνύματα για τις ΑΚ^14,24

Ας κρατήσουμε κάποια βασικά μηνύματα για να διαχειριστούμε έγκυρα και έγκαιρα την πάθησή μας:

• Χρησιμοποιούμε πάντα αντηλιακή προστασία! Με τον τρόπο αυτό προλαμβάνουμε ουσιαστικά την εμφάνιση των ΑΚ. Σήμερα υπάρχουν διαθέσιμα αρκετά αντηλιακά με υψηλό δείκτη προστασίας (SPF>50) που μπορούν να μας προστατέψουν από τις βλαβερές συνέπειες της ηλιακής ακτινοβολίας αλλά και να προλάβουν τη δημιουργία νέων ΑΚ.
• Αποφεύγουμε την ηλιακή ακτινοβολία μεταξύ 10.00 πμ και 14.00 μμ! Καλό θα είναι να περιορίσουμε τις εξωτερικές μας δραστηριότητες κατά τις ώρες αυτές τους καλοκαιρινούς μήνες.
• Επιβάλλεται η συστηματική και συνεπής χρήση του αντηλιακού! Το απλώνουμε σε όλες τις περιοχές του σώματος που δεν καλύπτονται από ρούχα. Δεν ξεχνάμε την περιοχή των χειλιών!
• Περιορίζουμε όσο μπορούμε την ηλιοθεραπεία μεταξύ 10.00 πμ και 14.00 μμ και αποφεύγουμε τις λάμπες μαυρίσματος! Οι παραπάνω δραστηριότητες είναι απαγορευτικές για όσους ανθρώπους έχουν ήδη αναπτύξει ΑΚ.
• Εξεταζόμαστε συχνά! Αν παρατηρήσουμε εξογκώματα στην επιδερμίδα μας που αιμορραγούν, μας προκαλούν κνησμό ή αλλάζουν σε μέγεθος, σχήμα και χρώμα, επικοινωνούμε αμέσως με τον Δερματολόγο μας! Όπως αναφέραμε, η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία των ΑΚ οδηγεί σε υψηλό ποσοστό ίασής τους!
• Ενδέχεται να δημιουργηθούν νέες ΑΚ! Η ακτινική Υπερκεράτωση είναι μια χρόνια νόσος και θα πρέπει να συμβιβαστούμε με αυτή την προοπτική, όσο καλά και με συνέπεια προστατεύουμε το δέρμα μας.
• Οι θεραπείες μπορούν να σταματήσουν την εξέλιξη των ΑΚ σε ακανθοκυτταρικά καρκινώματα. Αυτό δε θα συμβεί με όλες τις ΑΚ, αλλά όσες θεραπευτούν δια παντός, δε μπορούν να εξελιχθούν σε δερματικό καρκίνο.

ΠΗΓΕΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ

1.www.skincancer.org
2. European Dermatology Forum. Guideline for the Management of Actinic Keratoses 2011 (Online, accessed 23.10.2012. Available from URL: http://euroderm.org/images/stories/guidelines/guideline_Management_Actinic_Keratoses-update2011.pdf).
3. Mittelbronn M et al. Int J Dermatol 1998;37:677-681.
4. Hurwitz R et al.Dermatol Surg 1995;21:184.
5. De Vries E et al. Br J Dermatol 2012;167:1-13.
6. Duncan KO, Geisse JK, Leffell DJ. “Epidermal and Appendageal Tumors.” In: Wolff K, Goldsmith LA, Katz SI, et al. editors. Fitzpatrick’s Dermatology in General Medicine, 7th ed. United States of America, McGraw Hill Medical; 2008. p.1007-14.
7. Rigel DS, Cockerell CJ, Carucci J et al. “Actinic Keratosis, Basal Cell Carcinoma, and Squamous Cell Carcinoma.” In: Bolognia JL, Jorizzo JL, Rapini RP, et al. editors. Dermatology, 2nd ed. Spain, Mosby Elsevier; 2008. p. 1645-6.
8. Quaedvlieg PJ, et al. Eur J Dermatol 2006; 16: 335-339.
9. www.aad.org
10. Calzavara-Pinton PG, et al. J Cutan Med Surg 2017
11. Jonason AS, et al. Proc Natl Acad Sci 1996;93:14025-9.
12. Moy RL. J Am Acad Dermatol 2000 Jan; 42: 8-10.
13. Odom R. J Am Acad Dermatol 1998 Aug; 39: S74-8.
14. Bhatia ND. “Medical Management of Actinic Keratoses.” Focus session presented at the 2011 American Academy of Dermatology Summer Academy Meeting: New York City. Aug 2011.
15. Dinehart SM. J Am Acad Dermatol 2000 Jan; 42: 25-8.
16. Feldman SR, Fleischer AB, Jr., Williford PM et al. J Am Acad Dermatol 1999 Jan; 40: 43-7.
17. Odom R. J Am Acad Dermatol 1998 Aug; 39: S74-8.
18. Rigel DS, Cockerell CJ, Carucci J et al. In: Bolognia JL, Jorizzo JL, Rapini RP, et al. editors. Dermatology, 2nd ed. Spain, Mosby Elsevier; 2008. p. 1645-6.
19. Salasche SJ, Levine N, Morrison L. J Am Acad Dermatol 2002 Oct; 47: 571-7.
20. Stockfleth E, Meyer T, Benninghoff B et al. Arch Dermatol 2002 Nov; 138: 1498-502.
21. Swanson N, Abramovits W, Berman B et al. J Am Acad Dermatol; 2010 Apr;62(4):582-90.
22. Zalaudek I, Giacomel J, Schmid K et al. J Am Acad Dermatol. 2011 Aug 10.
23. Methyl aminolevulinate cream, Περίληψη Χαρακτηριστικών Προϊόντος
24. Callen JP, Bickers DR, Moy RL. “Actinic Keratoses.” J Am Acad Dermatol; 1997 Apr;36(4):650-3.

! Αυτές οι πληροφορίες προορίζονται για γενική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη συμβουλή ιατρού ή άλλου αρμόδιου επαγγελματία υγείας.